MARPOL 73/78
1973
yılında imzalanan 1978 yılında değiştirilen Denizlerin Gemilerden Kirlenmesini
Önleme Uluslararası Sözleşmesi. İngilizce Marine Pollution teriminden
türetilmiştir. Kısaca MARPOL 73/78 olarak ifade edilir.
Coğrafi özelliklerinden dolayı deniz
kirliliğinde hassasiyeti olan bölgelerdir. Buralarda seyreden gemiler
sözleşmenin özel hükümlere tabidir.
·
Akdeniz, Ege, Marmara, Karadeniz
·
Kızıldeniz, Aden Körfezi
·
Basra Körfezi
·
Baltık Denizi, Kuzey Denizi
·
Karayipler Çevresi
·
Antarktika Çevresi (60° enleminin güneyi)
ULUSLARASI GEMİLERDEN KİRLENMENİN ÖNLENMESİ SÖZLEŞMESİ
MARPOL Sözleşmesinin
Türkçeye çeviri izni Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) tarafından Prof. Dr.
Mükerrem Fatma İLKIŞIK'a verilmiştir.
MARPOL Sözleşmesi; gemilerin işletiminden
ya da kaza ile meydana gelebilecek deniz kirlenmesinin önlenmesi amacıyla
Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) tarafından yapılan bir Uluslararası
Sözleşmedir. Bu Sözleşme “1978 Protokolu ile değiştirilen 1973 Gemilerden
Oluşan kirlenmenin önlenmesi Uluslararası Sözleşmesi” ya da kısaca MARPOL 73/78
olarak bilinir. Gemilerden oluşan kirlenmeyi kapsayan kurallar Sözleşmenin altı
Ekinde gruplaştırılmıştır. 1997 yılında hava kirlenmesinin önlenmesi protokolü
revize edilerek kabul edilmiştir. Bu Ekler aşağıdaki konuları kapsar:
Ek I: Petrolden oluşan Kirlenmenin
Önlenmesi için Kurallar
Ek II: Dökme Zehirli Sıvı Maddelerden
oluşan Kirlenmenin kontrolü için Kurallar
Ek III: Paketlenmiş olarak taşınan Zehirli
Sıvı Maddelerden oluşan Kirlenmenin
kontrolü için Kurallar
kontrolü için Kurallar
Ek IV: Gemi Pis Sularından oluşan
Kirlenmenin kontrolü için Kurallar
Ek V: Gemilerden atılan Çöplerden
Kirlenmenin Önlenmesi için Kurallar
Ek VI: Gemi Baca Gazlarından Kirlenmenin
Önlenmesi için Kurallar
Kirletilmesinin Önlenmesine
Ait Uluslararası Sözleşme (MARPOL 73/78)
Petrol ürünlerinin sanayide geniş ölçüde
kullanılmaya başlamasından sonra, 1890-1900 yılları civarında, dünya
denizlerinde ilk petrol tankerleri boy göstermeye başlamıştır. Önceleri 300-500
ton gibi çok sınırlı kapasitelere sahip olan tankerlerin boyutları 1915’lerde
15.000 tonlara, 1960’lı yıllarda 200.000 tonlara çıkmıştır. 1920’li yıllarda
denizlerde gemi kaynaklı kirlilik izleri görülmeye başlanmış, artan kazalar ve
kaygılarla 1954 yılında petrol kirliliğinin azaltılması hususlarını düzenleyen
OILPOL Sözleşmesi yapılmıştır. Ancak kazalar ve kirlilik olayları artmaya devam
etmiş, sonuç olarak da MARPOL Sözleşmesi geliştirilmiştir.
1978 Protokolü ile Değişik, 1973 Tarihli
Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine ait Uluslararası
Sözleşme, (MARPOL 73/78) işletme veya kaza sebepleri ile gemilerden kaynaklanan
deniz kirliliğinin önlenmesi konularını düzenleyen temel uluslararası
sözleşmedir. MARPOL 73/78 sözleşmesi sadece petrol kirliliğini değil, aynı
zamanda dökme ve paketli kimyasal/zehirli maddeler, kirli su, (foseptik suları)
ve çöp ve hava kirliliği hususlarını da düzenlemektedir.
MARPOL 73/78 Sözleşmesi, 2 Kasım 1973 tarihinde
Uluslararası Denizcilik Örgütünde (IMO) kabul edilmiştir. Sözleşme, yeterli
imzacı devlet sayısına ulaşamadığı için yürürlüğe girememiştir. 1976-1977
yıllarında oluşan büyük tanker kazaları ve deniz kirlilikleri sonucunda 1978
Protokolü kabul edilmiş ve ana sözleşmeyi içine almıştır. Bileşik Sözleşme 2
Ekim 1983 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
1978 Protokolü hükümleri ile getirilen bir
değişiklik ile MARPOL 73/78 Sözleşmesinin I ve II Eklerine katılım zorunlu,
III. IV. Ve V. Eklerine katılım ise ihtiyari (isteğe bağlı) yapılmıştır. Bu
düzenleme, MARPOL 73/78 Sözleşmesinin yürürlüğe girişini kolaylaştırmıştır.
1997 yılında, gemilerden kaynaklanan hava
kirliliği konularını düzenleyen yeni bir protokol yapılmış, bu protokol
Sözleşmeye Ek VI’yı eklemiştir. 1997 Protokolü dünyada 19 Mayıs 2005 tarihinde
yürürlüğe girmiştir.
Zımni (tacit) kabul yöntemi ile Sözleşme
hükümleri, birçok kereler değiştirilmiştir. Zımni kabul yöntemi ile
değişiklikler, belli bir sayıda taraf devlet itiraz etmediği takdirde
belirlenmiş bir tarihte uluslararası alanda yürürlüğe girebilmektedir. Yani
zımni kabul, değişikliğe itiraz edilmemesi halinde yürürlüğe girişi sağlayan
kolaylaştırıcı bir usuldür. Sözleşmenin günümüzde yürürlükte olan şekline
“değiştirildiği şekli ile MARPOL 73/78 Sözleşmesi” denmektedir.
MARPOL73/78 Sözleşmesinin zorunlu eklerine 2013
yılı itibarı ile dünya denizcilik filosunun yaklaşık % 98’ini temsil eden 138
Ülke taraftır.
MARPOL 73/78 Sözleşmesinin baş kısmında genel
hükümler, sorumluklar, değişikliklerin yapılması yöntemleri gibi hususları
içeren bir sözleşme kısmı bulunur. Sözleşmenin bir parçası olan Protokol 1, zararlı
maddeleri içeren olayların rapor edilmesi hususlarını, Protokol II ise ülkeler
arasındaki anlaşmazlıklarda başvurulacak hakemlik müessesesini düzenler.
Sözleşmenin teknik hükümlerini içeren 5 eki olup, bunlara 1997 Protokolü ile 6.
Ek eklenmiştir. Her bir Bayrak Devleti, kendi bayrağı altındaki gemilerin
Sözleşme hükümlerine uymasını sağlamakla sorumludur. Bu sorumluğun yerine
getirildiğinin göstergesi olarak gemilere şekli ve şartları Sözleşmede
belirtilen sertifikalar verilir. Yani gemilerdeki sertifikalar, kurallara
uyumun göstergesidir. Ayrıca Sözleşme içerisindeki “kontrol” hükümleri,
gemilerin gittikleri limanlarda “Liman Devleti” otoritesi tarafından
denetlenmesine izin vermektedir. (Liman Devleti Kontrolü) Böylece, eğer gemi
veya teçhizatı Sözleşme hükümlerine uyumlu değilse ve deniz çevresine bir risk
oluşturuyorsa, liman devleti, eksiklerin ciddiyetine göre geminin denize
açılmasına engel olabilmekte ve düzeltici tedbirler uygulayabilmektedir.
Ek I – Petrol Kirliliğinin Önlenmesi Kuralları
2 Ekim 1983 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Hem
kaza hem de işletme sebeplerinden kaynaklanan petrol kirliliğinin önlenmesi
için kuralları içerir. Gemilerin kurallara uyumunun bir göstergesi olarak
“Uluslararası Petrol Kirliliği Önleme Belgesi” (IOPP) verilme şartlarını
düzenler. Petrol tankerleri için özel ve ağırlaştırılmış kurallar bulunur. Çift
cidar zorunluluğu, ham petrol yıkama sistemi, ayrılmış balast tankları, atıl
gaz sistemi bu gereklerden bazılarıdır. Petrol kirliliğinin önlenmesi için özel
deniz alanları tanımlanır. Özel deniz alanlarında denize petrol içeren atık su
veya sintine suyu basılması çok sıkı kurallara bağlanmıştır.
Ek II - Dökme Halde Taşınan Zehirli Sıvı Maddelerden Kaynaklanan Kirliliğinin Önlenmesi Kuralları
2 Ekim 1983 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Dökme halde taşınan zehirli, kimyasal sıvı maddelerin kaza veya işletme
nedenleri ile deniz ortamına karışmasının önlenmesi için geliştirilmiş
kuralları içerir. Tehlikeli sıvı maddeler oluşturdukları tehlikenin derecesine
göre 4 kategoride düzenlenmiştir. Tehlikeli sıvı dökme kimyasallarla ilgili
temel düzenleme, bu maddelerin her türlü artıklarının limanlardaki atık alım
tesislerine verilmesidir. Bazı istisnalar da verilebilir ancak her halükarda en
yakın karadan 12 mil’den daha yakın mesafede hiç bir atık denize basılamaz.
Sözleşme ekinde yüzlerce tehlikeli
kimyasal madde değerlendirilmiş ve tehlikeleri
belirlenmiştir. Yeni sıvı kimyasal maddeler yapıldıkça bunlarla ilgili taşıma
kuralları da IMO tarafından oluşturulmaktadır.
Ek III - Denizde Paketli Halde Taşınan Zararlı Maddelerden Kaynaklanan Kirliliğin Önlenmesi Kuralları
Paketlenmiş zararlı maddelerin (deniz çevresine
zararlı, deniz kirleticisi olarak belirlenmiş maddeler) sınıflandırılması,
ambalajlanması, markalanması, etiketlenmesi, yaftalanması, dokümantasyon ve
istifleri için genel prensipleri ve hükümleri içerir. Bu kısımda “Uluslararası
Deniz Yolu ile taşınan Tehlikeli Maddeler Kod’u” (IMDG Kod) zorunlu hale
getirilmiştir. 2 yılda bir güncellenen IMDG Kod, devamlı eklenen yeni zararlı
maddeler ve değiştirilen taşıma kuralları ile paketli zararlı-tehlikeli
maddelerin deniz yoluyla taşınması için en önemli uluslararası mevzuattır. Bu
bölüm, ihtiyari bir ek olduğu için 1 Temmuz 1992 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Ek IV- Gemilerden Kaynaklanan Pis Su Kirliliğinin Önlenmesi Kuralları
Bölüm, pis su (foseptik suyu) kaynaklı
kirliliğinin önlenmesi için kurallar içerir. Pis su, gemi tuvaletlerinden,
hasta bölümlerinden ve hayvan taşınan bölümlerden gelen atıkları içerir.
Gemiden denize pis su boşaltılması bu bölümde yasaklanmış veya kıyıdan en az 12
mil açıkta basılması gibi belli kurallara bağlanmıştır. Pis su kirliliğinin
önlenmesi için özel deniz alanları tanımlanır. Gemilerin kurallara uyumunun bir
göstergesi olarak verilecek belgenin şartlarını ve formunu düzenler. Bu bölüm,
ihtiyari bir ek olduğu için 27 Eylül 2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Ek V – Gemilerden Kaynaklanan Çöp Kirliliğinin
Önlenmesi Kuralları
Bu bölüm, gemilerden kaynaklanan çöp
kirliliğinin önlenmesini amaçlar. Bu bölümde çöpler; plastik, yemek artıkları,
cam, metal, ambalaj artıkları gibi kategorilere ayrılmıştır. Plastik ve plastik
içeren tüm çöplerin denize atılması tamamen yasaktır. Birçok çöp kategorisinin
denize boşaltılması ya yasaklanmıştır veya çok sıkı istisnai durumlara
bağlanmıştır. Yemek artıkları belli bölgelerde ve kıyıdan açıkta denize
boşaltılabilir. Ancak temel prensip, tüm çöplerin ve yük artıklarının
limanlarda atık alım tesislerine boşaltılmasıdır. Bu bölüm, ihtiyari bir ek
olduğu için 31 Aralık 1988 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Ek VI – Gemilerden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Kuralları
MARPOL 73/78 Sözleşmesi’ni değiştiren 1997 Protokolü
ile “Gemilerden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi için Kurallar” isimli
Ek VI Sözleşme’ye eklenmiş ve 19 Mayıs 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Hâlihazırda, dünya tonajının % 88.90’ünü oluşturan 63 ülke bu Protokole taraf
olmuştur.
MARPOL 1997 Protokolü uyarınca, ozon tabakasına
zarar veren emisyonların salınımın önlenmesi ile gemilerin baca (egzost)
gazlarından çıkan azot oksit (NOx) ve kükürt oksit (SOx) içeren emisyonların
sınırlandırılmasına ilişkin yeni düzenlemeler getirmektedir.
400 GRT ve daha büyük tonajda uluslararası sefer yapan
tüm gemileri, sabit ve yüzer sondaj üniteleri ile diğer platformları kapsayan
bu Ek ile gemi yakıtının kükürt ve sülfür oranı sınırlandırılmış, gemi
bacalarının SOx emisyonunu sınırlandırmaya imkân veren sistemler ile
donatılması zorunlu hale getirilmiş, 1 Ocak 2000 ve daha sonra inşa edilen
gemilere takılmış olan 130 kW ve üstü güce sahip olan tüm yeni gemi dizel
motorlarının NOx emisyonu bakımından gerekliliklere uygun olması şartı
getirilmiş ve Ek kapsamındaki gemiler için “Uluslararası Hava Kirliliğini
Önleme Sertifikası (IAPP)’nın düzenlenmesi zorunlu hale getirilmiştir. SOx, NOx
ve partiküllerin salınımlarının daha sıkı bir şekilde sınırlandırıldığı özel
emisyon kontrol sahaları belirlenmiştir. 2013 yılında yürürlüğe giren yeni
kurallarla tüm sera gazı emisyonları salınım miktarlarında ciddi azaltımlara
gidilmiştir.
